कल्पना गर्नुहोस्, तपाईं नाम्चे बजारको एउटा चिया पसलमा चिया पिउदै हुनुहुन्छ, अनि तपाईंको आँखामाथि उभिएको छ, गौरवशाली सगरमाथाको हिमाली मुकुट। अब त्यो हिमाली मुकुट बिस्तारै हराउँदै गएको कल्पना गर्नुहोस्। नेपालका हिमालयहरू, जुन हाम्रो पानी,वन्यजन्तु, र जीविकोपार्जनका मूल स्रोत हुन्, त्यो अहिले जलवायु परिवर्तनका कारण गहिरो संकटमा परेका छन्। हिमनदीहरू पग्लिँदै छन्, मौसम अनियमित बन्दै गएको छ, र वनजंगल क्षय हुँदै गइरहेका छन्। यी सबैले पहाड, खेतीपाती र सहरको जनजीवनमा असर पुर्‍याउन थालिसकेको छ। नेपालका हिमनदीहरू चिन्ताजनक गतिमा हराउँदै छन्। ICIMOD का अनुसार सन् १९०१ यता हिमालय क्षेत्रमा १.८ देखि २ डिग्री सेल्सियससम्म तापमान वृद्धि भइसकेको छ, जसले विश्वको औसत तापमान वृद्धिलाई समेत पार गरिसकेको छ।

सन् २०२५ मा प्रकाशित Nature Climate Change को एक अध्ययन अनुसार, यदि हरितगृह ग्यास उत्सर्जन अझै उच्च दरमा रह्यो भने, सन् २१०० सम्म नेपालले आफ्नो ५० देखि ६५% हिमनदी आयतन गुमाउन सक्छ। खुम्बु क्षेत्रमा मात्र सन् १९८५ देखि अहिलेसम्म १२% हिमनदी हराइसकेको छ। कोशी, गण्डकी, कर्णालीजस्ता नदीहरू, जुन हाम्रो सिंचाइ र जलविद्युतको मेरुदण्ड हुन्, यी सबै हिमनदीको पग्लिएको पानीमा भर पर्छन्। अहिले पानीको बहाव अस्थायी रूपमा बढे पनि Journal of Hydrology (2023) अनुसार सन् २०६० सम्ममा यसमा १५ देखि २५% गिरावट आउने सम्भावना छ। यसैबीच, हिमतालहरू बढ्दै गइरहेका छन्, सन् १९९० यता च्छो रोल्पाको पानीको आयतन १४०% बढेको छ, जसले बाढीको गम्भीर खतरा उत्पन्न गरेको छ।

जलवायु परिवर्तनले नेपालमा मौसमलाई पनि थप अनिश्चित बनाइरहेको छ। गत वर्ष हिउँको तह २५% सम्म पातलो थियो, मनसुनको चाल अब कहिले खडेरी त कहिले एक्कासि भारी वर्षामा रूपान्तरण हुन थालेको छ। सन् २००० यता वर्षाको तीव्रता २०% ले बढिसकेको छ। सन् २०२३ को बागमती बाढीमा मात्र एकै दिन १८० मिलिमिटर वर्षा भयो। पहिरो र वन डढेलो पनि तीव्र रूपमा बढिरहेका छन्। सन् २०२३ मा १,३०० भन्दा बढी पहिरोले १७० जनाको ज्यान लियो, अनि मनास्लु क्षेत्रमा २,५०० हेक्टर जंगल जलेर नष्ट भयो। जसरी अन्य पक्षहरू प्रभावित छन्, त्यसरी नै हाम्रो जैविक विविधता पनि संकटमा परेको छ। सन् २०२५ को एक अध्ययन अनुसार, ३,५०० मिटर माथिका बालीहरू फुल्ने समय प्रत्येक वर्ष १.१ दिनले अगाडि सर्दैछ। अन्नपूर्ण क्षेत्रमा वन आवरण सन् २००० यता ३.८% ले घटिसकेको छ, र उच्च हिमाली घाँसेमैदानहरू हराउँदै गएका छन्। स्नो लेपर्ड (हिमचितुवा) ले सन् २०५० सम्ममा आफ्नो ४०% वासस्थान गुमाउन सक्छ।

कृषिमा पनि क्षति भइरहेको छ, जुम्लामा कोदोको उत्पादन १५% ले घटेको छ, पानीको अभावका कारण हुम्लामा जौको उत्पादन १०% ले घटेको छ। अर्कोतर्फ, पूर्वाधार विकास ८% ले बढ्दा प्राकृतिक आवास तथा पारिस्थितिक प्रणाली अझै थप विभाजित हुँदैछन्। नेपालभरिका मानिसहरू यो संकटको भार महसुस गरिरहेका छन्। हाम्रो अर्थतन्त्रको मेरुदण्ड कृषि जसले ६०% जनसंख्याको जीवनयापनमा सहयोग पुर्‍याउँछ,त्योअसहज अवस्थामा छ। पर्यटनसमेत प्रभावित भएको छ, लाङटाङ क्षेत्रमा पदयात्रीहरूको संख्यामा २०१९ यता ८% गिरावट आएको छ। तराईमा २०२३ मा गर्मीका लहरहरूले काम गर्ने समय १२% ले घटाइदिएको छ। मुगुजस्ता क्षेत्रमा महिलाहरूलाई दैनिक घण्टौँ हिँडेर पानी ल्याउनुपर्छ, जसले आम्दानी र हेरचाहको समय खोसिरहेको छ। यस्तो कठिन परिस्थितिमा पनि नेपालीहरू सक्रिय रूपमा अगाडि बढिरहेका छन्। मुस्ताङका किसानहरू हिम स्तूपा बनाएर हरेक वर्ष १८ लाख लिटर पानी संचित गरिरहेका छन्।

जल तथा मौसम सम्बन्धि पूर्वसूचना प्रणालीले बाढीजन्य क्षति २५% ले घटाउन सहयोग गरेको छ। राष्ट्रिय अनुकूलन योजना मार्फत ४ लाख किसानहरूलाई जलवायु-प्रतिरोधी बालीहरू उमार्न सहयोग पुगेको छ। सामुदायिक वनहरू अहिले २२ लाख हेक्टर फैलिएका छन्, जसले ४% हराएका वनहरू पुनः हरियाली बनाएका छन्। तैपनि, यो संकटको स्तर हेर्दा अझै धेरै सहयोग आवश्यक छ। अहिले NASA ले नेपालका ८५% हिमनदीहरूलाई प्रत्यक्ष अनुगमन गरिरहेको छ, र Green Climate Fund ले २०२३ मा ४५ मिलियन अमेरिकी डलर सहयोग दिएको थियो। तर UNDP अनुसार,प्रभावकारी रूपमा अनुकूलन गर्न नेपाललाई हरेक वर्ष लगभग ९०० मिलियन अमेरिकी डलर चाहिन्छ ।

हाम्रा अधिकांश नदीहरू भारत र चीनबाट उद्गम हुने भएकाले क्षेत्रीय सहकार्य अत्यावश्यक छ। र, विश्वस्तरमा हरितगृह ग्यास उत्सर्जनमा तुरुन्त गिरावट ल्याइनुपर्छ। विश्वव्यापी कार्बन डाइअक्साइड उत्सर्जनमा नेपाल योगदान केवल ०.०३% मात्र भए पनि हामीले अत्यधिक असर सहनुपरेको छ। हाम्रो हिमालहरू केवल हेर्नलायक दृश्य मात्रै होइनन्, उनीहरू हाम्रो अस्तित्व, हाम्रो अर्थतन्त्र, र हाम्रो भविष्य हुन्। हामीले द्वन्द्व, भूकम्प र बाढी जस्ता विपद् पार गरिसकेका छौं। यो संकट पनि सामना गर्नेछौं। तर, यसको लागि तात्कालिक कदम, दीर्घकालीन लगानी, र विश्वव्यापी एकताको खाँचो छ।